ChatGPT: Οι Κίνδυνοι & η Σωστή Χρήση του

Η τεχνητή νοημοσύνη έχει αλλάξει ήδη ριζικά τη ζωή μας. Εργαλεία όπως το ChatGPT υπόσχονται (και συχνά προσφέρουν) ευκολία, ταχύτητα, απαντήσεις σε όλα. Φαίνονται ως η λύση για κάθε απορία, κάθε σχολική εργασία, κάθε email, κάθε άρθρο. Όμως πίσω από την ευκολία κρύβεται ένας σοβαρός κίνδυνος: η σταδιακή διάβρωση των βασικών δεξιοτήτων σκέψης, κρίσης και έκφρασης. Αν δεν χρησιμοποιηθεί με σωστό τρόπο και μέτρο, το ChatGPT δεν ενισχύει τη γνώση. Τη αντικαθιστά. Και αυτό είναι πρόβλημα.

Οι νέοι — και κυρίως οι μαθητές και οι φοιτητές — έχουν πλέον μάθει να στρέφονται κατευθείαν σε τέτοια εργαλεία για να βρουν απαντήσεις. Όμως πολλές φορές δεν καταλαβαίνουν ούτε την ερώτηση, ούτε την απάντηση. Αντιγράφουν χωρίς να ελέγχουν. Διαβάζουν χωρίς να αμφισβητούν. Παραδίδουν χωρίς να καταλαβαίνουν. Και σιγά-σιγά ξεμαθαίνουν να σκέφτονται μόνοι τους.

Η τεχνητή νοημοσύνη είναι εργαλείο. Δεν είναι υποκατάστατο της γνώσης. Δεν μπορεί να αντικαταστήσει τη κριτική σκέψη, την ερμηνεία, τη δημιουργική σύνθεση, την προσωπική άποψη. Όταν ένας φοιτητής ζητά από το ChatGPT να του γράψει τη διπλωματική εργασία ή ένα δοκίμιο, και την υποβάλλει χωρίς καμία παρέμβαση, δεν μαθαίνει τίποτα. Μένει κενός από εμπειρία. Κι όταν έρθει η στιγμή να σκεφτεί μόνος του — στην εργασία, στη ζωή, στην κοινωνία — δεν θα ξέρει πώς.

Το πιο επικίνδυνο δεν είναι ότι τα παιδιά γράφουν λιγότερα κείμενα μόνα τους. Είναι ότι δεν αναπτύσσουν τον μηχανισμό να καταλαβαίνουν τι διαβάζουν. Δεν μπορούν να ξεχωρίσουν το σωστό από το πρόχειρο, την αλήθεια από τη γενίκευση, το επιστημονικό από το επιφανειακό. Η κριτική ικανότητα δεν είναι κάτι που “ανάβει” όταν τη χρειάζεσαι. Χτίζεται σταδιακά, με κόπο. Και όταν τη “χαρίζουμε” σε έναν αλγόριθμο, φτωχαίνουμε — όχι μόνο ως μαθητές, αλλά και ως άνθρωποι.

Το ChatGPT, όπως και κάθε τεχνολογικό εργαλείο, δεν είναι από μόνο του “κακό”. Μπορεί να εμπλουτίσει τη μάθηση, να προσφέρει εναλλακτικές διατυπώσεις, να εξηγήσει δύσκολες έννοιες, να βοηθήσει στη δομή ενός κειμένου. Όμως όλα αυτά προϋποθέτουν ότι ο χρήστης έχει ήδη γνώσεις, αντίληψη και διάθεση να εμβαθύνει. Χωρίς αυτά, απλώς “σερφάρει” σε ένα κείμενο που δεν του ανήκει και δεν τον μορφώνει.

Η νέα γενιά κινδυνεύει όχι επειδή υπάρχει η τεχνητή νοημοσύνη, αλλά επειδή μαθαίνει να τη χρησιμοποιεί αντί για σκέψη και όχι μαζί με τη σκέψη. Αν δεν διδάξουμε στα παιδιά πώς να διαβάζουν κριτικά, πώς να αμφισβητούν, πώς να ελέγχουν πηγές και να αναπτύσσουν επιχειρήματα, τότε δεν φταίει η τεχνολογία — φταίμε εμείς. Αντί να πολεμήσουμε το εργαλείο, ας διδάξουμε τη σωστή χρήση του. Ας επαναφέρουμε την αξία του διαλόγου, του λάθους, της προσωπικής προσπάθειας. Η παιδεία δεν είναι σύνολο πληροφοριών. Είναι ικανότητα να σκέφτεσαι, να αποφασίζεις, να διακρίνεις και να επιλέγεις. Αν αυτή την ικανότητα την αναθέσουμε στην τεχνητή νοημοσύνη, τότε χάνουμε κάτι πολύ πιο πολύτιμο από μια εργασία: τη συνείδηση της σκέψης μας.